Bizans Resim Sanatı (Mozaik-fresko)

Bizans sanatında heykeltıraşlık gelişmemiştir. Forum denilen büyük meydanların ortasında duran sütunlar üzerindeki "tarihî kabartma"lar ile bazı fil dişi levha­lara yapılan kabartmalar dışında, kabartmacılığa da fazla önem verilme­miştir.

Yunan ve Roma sanat dünyasında özellikle heykelde vurgulanan klâsik estetiğe karşı, Hristiyan âlemi kendi ideallerini ifade edebileceği estetiği daha çok resim alanın­da sergilemiştir.

Hristiyanlığın ilk resim örnekleri Roma'daki    katakombların duvar ya da duvarlardaki girintibiçimindeki hücrelerinde, yani niş­lerinde bulunmuştur. Fresko tekni­ğinde yapılan bu resimler, dinî dün­ya görüşünü yalın bir biçimde ifade etmektedir.

M.S. IV. yy.'da Erken Hristiyan resminde gelişmeler olmuştur. Ro­ma'da Via Latina'da bulunan ka­takomp resimleri, açık renkteki ze­min üzerine çizgici bir üslûpla meydana getirilmiştir. Bu yüzyılın sonlarında ve V. yy.'ın başlarında bazilika tipi kilise yapılarım re­simleme ilkeleri doğmaya başlamıştır. Roma'daki çeşitli kiliseler yanında, Santa Pudenziya'mın apsisini süsleyen mozaikte, havarilerle çevrelenen İsa, belli bir perspektif derinlik ve mimarî dekor içinde tasvir edilmiştir.

Erken Hristiyan resimlerinde, yeni dinin biçimlendirdiği ifadenin yanı sıra, Doğu ve Hellenistik sanat anlayışının izleri görülür. Örneğin resimlerin simetrik, statik gruplar hâlinde, durgun, sakin ve mistik hâlleri Doğu'nun; doğacı nitelik ve pastoral dekor içinde tanzim edilmeleri de Hellenistik etki­nin bir sonucudur.

M.S. V.-VI. yy.'da İtalya'nın Ravenna şehrinde önemli yapı ve mozaik resim faaliyetleri göze çarpar. Ravenna üslûbu, İtalya ve Bizans etkilerinin bir araya geldiği bir üslûptur. Ancak Ravenna mozaik üslûbunda, İtalya'da gelenekleşmiş olan bazı resim kuralları daima geçerli olmuştur. Bunun en belirgin izlerinden biri, mozaik küplerinin fırça vuruşları ha­vasında kullanılması ve hafif meyilli bir biçimde dizilmesidir. Oysa ki İstanbul mozaikleri daha yüzeyseldir; küçük küpler, şematik bir anlayışla sıralanmışlardır.

M.S. VI.-VIII. yüzyıllar arasında Bizans'ta yoğun resim faaliyetleri ol­muştur. Bu devrede iki önemli resim ekolü vardır: Biri, Hellenistik gelenek­lere bağlı ve biçimsel yöne ağırlık veren İskenderiye ekolü, diğeri ise Hris­tiyanlık özüne bağlı, daha içten ve daha özgür resim anlayışına bağlı Antak­ya ekolüdür. Ayrıca, Mısır'daki Hristiyan-Kopt resimleri de Antakya ve İskenderiye ekollerinden izler taşımaktadır.

İkonoklast akımlar: M.S. VHI. yy.'dan IX. yy. ortalarına kadar geçen zaman içinde, Bizans İmparatorluğu'nda İkonoklast adı verilen bir hareket gelişir. Tasvire karşı olan bu hareketin doğma sebebi üç grupta ele alınabilir:

1) Anadolu insanının, resimi tapınma aracı görmesi ve bunu benimseme­mesi. Daha çok soyut olana itibar etmesi, 2) Kutsal tasvirlerden uzak bir din olarak gelişen Musevîliğin, Anadolu bölgesi ve çevre ülkeler üzerindeki etkisi, 3) VII. yy.'da İslâmiyetin, Anadolu'nun güneyindeki bölgelerde yayılışı ve etkinliği.

İkonoklast akımlar sonunda, İtalya hariç, hemen bütün Bizans ülkesinde resim düşmanlığı yüzünden sayısız mozaik resim ve freskolar tahrip olmuş ya da tamamen yok edilmişlerdir. Bundan en çok zarar gören yer, hiç kuş­kusuz İstanbul'dur. Çünkü, V. yy.'dan itibaren Bizans'ın kültür merkezi ola­rak gelişen bu başkent, VI. ve VII. yy.'da sanatın en yoğun olduğu yerdir.

Bizans Orta Çağı Resmi. M.S. 842'de ikonoklast kriz sona ermiş, zafer ikon yanlılarının olmuştur. Anadolu (İstanbul, Kapadokya) yeni dönem Bi­zans resim sanatının en önemli merkezi olmuştur. Ayrıca Balkanlar, İtalya (Venedik) ve Rusya bölgelerinde de resim alanında büyük çalışmalar yapıl­mış, pek çok ürünler ortaya konmuştur.

İstanbul Ayasofya Kilisesi'nin mozaik resimleri Orta Bizans çağına ait
olup, IX.-XII. Yüzyıllar arasında Bizans mozaik sanatının geçirdiği gelişme­
ler hakkında fikir vermektedirler.

Orta Bizans çağının önemli resim örnekleri Kapadokya (Nevşehir-Ürgüp-Göreme) çevresinde yer alırlar . Kayalar içinde oyularak ya­pılan kilise resim ve nakışları çoğu rahip olan sanatçılar tarafından yapıl­mışlardır. Konular arasında yakın benzerlikler olsa da, renk anlayışı bakı­mından bu kiliseler arasında farklılıklar görülür. Örneğin, Karanlık Kilise'de koyu, Çarıklı'da açık ve hafif renk tordan egemendir.

Son Dönem (Paleologoslar Devri): Bizans resminin en ilginç örnekle­rinin yer aldığı bir başka yer, İstanbul'da Kariye Müzesi'dir. Buradaki resimlerde patetik, yani duygusal ifadeler geçerlidir. Renkler çeşitli ve canlı, figürler bir dekor düzeni içine yerleştirilmişlerdir.

Fresko ve mozaiklerden ayrı olarak, çeşitli el yazması kitap sayfalarına, tahta levhalara resim ve minyatür resimler yapan Bizanslılar, bu alanda da oldukça başarılı olmuşlardır.